Tại thời điểm này, có lẽ sự lo lắng bị mất việc bởi AI đã phần nào lắng xuống, so với sự sợ hãi và hoang mang khi ChatGPT trình làng cuối năm 2022. Thế nhưng, những người tỉnh táo, sáng suốt và thận trọng chắc chắn không ngồi im.
Các doanh nghiệp, tập đoàn đang ráo riết đưa AI vào quy trình nội bộ. Môi trường làm việc hiển nhiên sẽ không còn ổn định như xưa, mà sẽ đầy rẫy các dự án, thử nghiệm với AI. Vậy là người lao động, chúng ta nên làm gì để lướt trên con sóng này?
Dưới đây là những con số giúp bạn thấy bức tranh toàn cảnh về phản ứng của doanh nghiệp trước đà phát triển của AI:
- 77% doanh nghiệp chọn đào tạo lại và nâng cao kỹ năng nhân viên hiện tại để làm việc hiệu quả với AI.
- 69% doanh nghiệp sẽ tuyển người có khả năng thiết kế và tối ưu công cụ AI phù hợp với quy trình đặc thù của công ty.
- 62% doanh nghiệp cần tuyển dụng nhân sự mới có kỹ năng để cộng tác hiệu quả hơn với AI.
- 49% doanh nghiệp tái cấu trúc tổ chức để khai thác cơ hội mới do AI mang lại.
- 47% doanh nghiệp chuyển nhân sự khỏi vị trí dễ bị thay thế sang các vai trò khác trong công ty.
- 41% doanh nghiệp mạnh tay cắt giảm những vị trí AI có thể đảm đương trọn vẹn.
Những số liệu được mình lấy và dịch từ Báo cáo tương lai của việc làm (2025) của Diễn đàn Kinh tế Thế giới.
Vậy, bạn nên hiểu những số liệu này thế nào, và làm gì từ những hiểu biết đó?
Chuyện gì đang diễn ra?
Ngày càng nhiều doanh nghiệp thà đầu tư cho con người (77%) còn hơn thay thế hoàn toàn. Vì hiển nhiên, kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm của người lao động vẫn rất đáng giá với doanh nghiệp.
Song nếu không nhanh chóng nâng cấp kỹ năng AI, bạn có thể bị “đứng ngoài cuộc chơi”.
Theo số liệu báo cáo của McKinsey và Diễn đàn Kinh tế Thế giới, trong 1 – 5 năm tới:
- AI sẽ đảm nhận khoảng 30% khối lượng công việc hàng ngày. Một điều thú vị là C-suite ước tính hiện tại chỉ 4% số lượng nhân viên sử dụng Generative AI cho ít nhất 30% công việc hàng ngày, trong khi số lượng nhân viên sử dụng thực tế là khoảng 13%. Điều này cho thấy khoảng cách giữa kỳ vọng của nhân viên và tốc độ ứng dụng AI vào môi trường làm việc ở cấp độ doanh nghiệp.
- Khoảng 39% kỹ năng cốt lõi sẽ thay đổi trước 2030, buộc bạn phải học thêm để giữ vị trí của mình.
- Ước tính 170 triệu việc mới & 92 triệu việc cũ mất đi trong 5 năm, theo Diễn đàn Kinh tế thế giới
- Lao động “xoay trục” là bình thường mới. Sự “xoay trục” ở đây được hiểu là người lao động sẽ được chuyển từ công việc cũ sang công việc mới trong cùng một công ty, hoặc chuyển hướng sang nhiệm vụ khác (ví dụ: giám sát đầu ra AI, phát triển quy trình mới, phân tích chuyên sâu).
Người “đứng yên” trong bối cảnh phát triển AI sẽ tự loại mình khỏi đường đua.
Nguy cơ tụt hậu
Những công việc lặp lại, báo cáo, tổng hợp dữ liệu sẽ nhanh chóng được tự động hoá. Khi doanh nghiệp “gen-AI-hoá” quy trình, những người không thể giám sát/chỉnh AI sẽ bị thay thế.
Theo báo cáo “Ai sẽ là người lao động bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi AI?” của OECD (tháng 10/2024), nhân sự non-tech, không bằng đại học, nữ và lao động >40 tuổi ít tiếp cận dự án AI sẽ bị giảm cơ hội tăng lương.
41% số doanh nghiệp đã tính tới cắt giảm nhân sự ở vị trí AI có thể làm (theo WEF). Người không chuyển nghề hoặc không “đồng hành” với AI dễ rơi vào danh sách này.
Làm việc cùng AI đã không còn là xu hướng, mà là tiêu chuẩn.
Đâu là giải pháp để bạn đứng vững trong bối cảnh này?
Dưới đây là một vài gợi ý dựa trên hành trình mày mò làm chủ AI của mình:
- Thứ nhất, nắm vững kiến thức AI cơ bản: Cách đặt prompt, kiểm soát dữ liệu, hiểu giới hạn của công cụ, cách fact-check thông tin, bảo mật và bản quyền.
- Thứ hai, định vị năng lực con người: Tập trung phát triển kỹ năng chuyên môn sâu. Phát triển nhóm kỹ năng phân tích, sáng tạo, quản trị dự án, giao tiếp – nhóm kỹ năng tăng cầu cao nhất ở vị trí tiếp xúc AI.
- Thứ ba, gắn AI vào quy trình thật: Thử nghiệm AI cho các tác vụ của chính bạn (ví dụ: tạo bản nháp báo cáo, tự động hoá tóm tắt họp). Nếu chỉ thử AI cho vài việc lặt vặt, bạn chỉ biết thêm vài thủ thuật AI. Gắn AI với chuyên môn công việc mới là cách dùng AI mang lại giá trị thật.
- Cuối cùng, học kiến thức và kỹ năng ứng dụng AI: Hãy tận dụng ngân sách đào tạo của doanh nghiệp, hoặc chủ động bỏ tiền túi để học nếu phải chờ công ty quá lâu. Không ai chờ bạn đâu!
Cách để bạn nắm bắt cơ hội tốt hơn và trở thành người tiên phong
Nếu bạn đã đủ khả năng để đứng vững trên thị trường lao động đầy biến động, câu chuyện tiếp theo là làm thế nào để tạo cho bạn một “lợi thế khó cạnh tranh”.
Dưới đây là một số gợi ý:
- Phát triển hình chữ T cho bản thân vì 69 % doanh nghiệp đang săn tìm ứng viên như vậy. Cấu trúc T-shape dành cho bạn như sau:
- Chân dọc (“|”) – Deep Expertise: Là kiến thức và kỹ năng chuyên sâu trong lĩnh vực chính của bạn (ví dụ: kế toán, nhân sự, marketing, dự án…). Chính là “điểm cốt lõi” khiến bạn khác biệt và có giá trị trong tổ chức.
- Thanh ngang (“–”) – Broad AI Literacy: Là tập hợp kiến thức và kỹ năng AI cơ bản, đủ để bạn hiểu và ứng dụng công cụ AI vào công việc như: hiểu cách AI hoạt động, biết lựa chọn và đánh giá công cụ AI phù hợp, kỹ năng kiểm thử và điều chỉnh đầu ra của AI, nguyên tắc bảo mật và dữ liệu khi dùng AI.
- Kiếm chứng chỉ ngắn hạn về AI để chứng minh bạn “ready-to-work”. Bạn có thể tìm kiếm các khoá học ngắn hạn trên Coursera, EdX, hay khoá học trực tiếp của OpenAI, Google.
- Xây dựng portfolio AI với case study và demo workflow.
- Đặt mình ở vị trí giám sát/chỉnh AI thay vì nhiệm vụ dễ bị tự động hoá.
- Tham gia cộng đồng AI + ngành nghề để cập nhật nhanh, chia sẻ cơ hội làm việc với AI.
Ở giai đoạn 2025-2030, AI không “cướp việc” mà cướp nhiệm vụ.
Người lao động nào nhanh chóng học cách chỉ huy & kiểm tra AI sẽ được nhân năng suất; người ngại thay đổi sẽ dần rút khỏi chuỗi giá trị.
Bạn không cần hoảng loạn, nhưng không được trì hoãn.
Cách duy nhất để trụ vững trong sự nghiệp của bạn là học cách thích nghi. Hãy bắt đầu bằng một kỹ năng AI nhỏ nhất liên quan trực tiếp tới công việc ngay hôm nay – và làm nó tới nơi tới chốn.
